Kinga Górska

Dział Marketingu

Temat artykułu jest realizowany w ramach Projektu “Cyberakcja - Bezpieczna Bankowa Aplikacja”, finansowanym z grantu Haki na Cyberataki Fundacji Santander. Szczególne podziękowania dla fundacji Manus za pomoc w realizacji projektu.

Logo Cyberakcja

Wstęp

W dobie internetu, dzięki szerokiemu dostępowi do informacji i ich szybkiemu przepływowi, stoimy w obliczu wyzwania jakim jest stres informacyjny, czy dezorientacja przez nie wywołana. Spadek zaufania społecznego do dziennikarzy czy telewizji przeniósł nas do teoretycznie bardziej “prawdziwego” czy “nieprzefiltrowanego medium” jakim właśnie jest Internet. Ludzki umysł ma tendencję do szybkiego przetwarzania wiadomości z otoczenia i często, posługując się heurystykami, automatycznie uznaje docierające do niego informacje za prawdziwe. Z tego powodu zjawisko Fake Newsów stało się tak powszechne i szkodliwe, ponieważ prowadzi do tworzenia zakłamanego obrazu rzeczywistości, a przez bezrefleksyjne przyjmowanie dostępnych nam treści stajemy się podatni na manipulacje. W tym artykule szerzej omówię to zjawisko, oraz praktyczne metody jak bronić się przed dezinformacją.

Źródła i czym są Fake News?

Fake News to po prostu fałszywe lub zmanipulowane informacje, których szkodliwy wpływ polega na utrwalaniu nieprawdy i szerzeniu dezinformacji, co może wiązać się z korzyściami dla twórców takich wiadomości. Niestety, nie jesteśmy tylko celem takich informacji, ale często stajemy się ich pośrednikiem, przez udostępnienie czy rozpowszechnienie w inny sposób. Przykładów nie należy daleko szukać, część z nas zapewne słyszała wykład Jerzego Zięby o tym, aby leczyć COVID-19 witaminą C. Chaos informacyjny podczas pandemii COVID-19 przyczynił się do negatywnego nastawienia społeczeństw do informacji przekazywanych przez rząd w mediach tradycyjnych i utraty ich wiarygodności, dlatego coraz częściej staramy się znaleźć “prawdę” na własną rękę w internecie. Jednak nieznajomość tematu, zła interpretacja faktów czy napotkanie tam zmanipulowanych treści nie przynosi nam nic dobrego z takiego, darmowego dostępu do informacji. Natalia Sawka z Agence France-Presse, zajmująca się na co dzień weryfikacją informacji, w rozmowie z Działem Zagranicznym twierdzi, że jednym z powodów dla, których Fake Newsy są rozprzestrzeniane jest to, że utwierdzają nas w swoich przekonaniach. W psychologii takie zjawisko nazywane jest rozumowaniem motywowanym. Badania ekspertów z Brookings Institution, w których wykazano, że jednym z powodów dla których ludzie przyczyniają się do udostępniania Fake Newsów jest polityczne spolaryzowanie społeczeństwa, są potwierdzeniem tego sposobu rozumowania. Badani Republikanie byli skorzy do przekazywania dalej fałszywych informacji, tylko dlatego, że zgadzały się ze światopoglądem pasującym do ich partii politycznej, lub takich, które szkodziły partii opozycyjnej, mimo świadomości ich nieprawdziwości. Przywołane w tej samej rozmowie badania Eurostat dobitnie pokazują, że Polskie społeczeństwo nie jest nauczone weryfikacji źródeł informacji, przez to i przez coraz wyraźniej spolaryzowanie społeczeństwa widać, że możemy być częstszym celem do manipulacji i propagandy, dlatego ważne jest abyśmy nabrali kompetencji do przeciwstawieniu się temu zjawisku.

People verified

Jak się bronić przed dezinformacją?

Musimy przyjąć do wiadomości fakt o naszej własnej omylności, o tym, że każdy z nas może dać się poddać manipulacji. Ważna jest również świadomość błędów poznawczych czy uproszczonych metod wnioskowania - heurystyk, którymi się posługujemy. Pomoże nam to dostrzec wady w naszym własnym myśleniu i uwrażliwić nas na takie same błędy popełniane przez innych. Kluczowym jest krytyczne podejście do informacji, ostrożność i czujność. Często dana informacja ma na celu wywołanie w nas określonych, skrajnych emocji, przez co przestajemy myśleć racjonalnie i szybko chcemy powiadomić o niej innych. Musimy podchodzić na chłodno do newsów nam prezentowanych, a zanim je udostępnimy, sprawdzić ich wiarygodność. Powinniśmy być uczeni, że są pewne instytucje, naukowcy, czy weryfikatorzy, które są bardziej wiarygodne niż media społecznościowe. Nie ufajmy ślepo autorytetom - dorobek naukowy danego naukowca warto sprawdzić, np. gdzie publikował wcześniej, czy były to renomowane czasopisma naukowe, czy są cytowani w swoim środowisku. Generalnie do źródeł godnych zaufania zaliczamy zasoby uniwersytetów i instytucji naukowych, informacje dostępne na stronach rządowych, upublicznione opracowania naukowe, wyniki badań, artykuły naukowe, zasoby bibliotek ośrodków naukowych czy instytutów, artykuły w Wikipedii angielskiej oznaczone gwiazdką, która oznacza najwyższy standard informacji dostępnych na tej stronie. Powinniśmy jednak mieć też świadomość tego, że część informacji może być dla nas zbyt trudna, ponieważ nie wszyscy dysponujemy wiedzą na poziomie akademickim w każdym temacie, przez co nie jesteśmy w stanie na własna rękę wszystkiego skutecznie zweryfikować. W takim przypadku to, co nam pozostaje, to umiejętność oceny źródeł przekazanych informacji. Media, które rzetelnie sprawdzają swoje źródła, dopuszczają do głosu specjalistów, cytują artykuły naukowe czy badania, z wielką starannością dbają o informacyjność oraz bezstronność swojego przekazu, część informacji sprawdzają za nas, dzięki czemu będziemy mieli wysokie prawdopodobieństwo, że ta nowa informacja jest najbliższa prawdzie.

Jak wygląda weryfikacja informacji na Facebooku?

Media społecznościowe stały się aktualnie jednym ze źródeł najszybszego rozprzestrzeniania się wiadomości ze świata. Użytkownicy mają możliwość zgłaszania fałszywych treści i później, bez ingerencji Facebooka, niezależna firma fact-checkingowa wybiera informacje, które podda weryfikacji na podstawie szybkości rozprzestrzeniania i zasięgu. Po procesie weryfikacji, pisane są artykuły i wtedy użytkownicy napotykając się na daną informacje widzą oznaczenie specjalną etykietą, czy jest to informacja prawdziwa, fałszywa czy wyrwana z kontekstu.

Facebook fake news

Świadomość mechanizmów działania mediów społecznościowych - to, jak są projektowane pod utrzymanie naszej uwagi poprzez bodźce i emocje, jakie są nam w stanie dostarczyć, wydaje się być kluczowe w celu minimalizowania ulegania manipulacjom w ich obszarze. Poniżej tego artykułu zamieszczam tytuły filmów dokumentalnych w tym temacie.

Red flags nierzetelnego źródła, czyli jak rozpoznać Fake News

  • Natrafiając na dany artykuł w internecie można przejść na stronę główną danego serwisu i zobaczyć jakie ogólnie treści są tam publikowane. Jeżeli widzimy dużo artykułów pseudonaukowych czy oceniamy, że może to być źródło o danej ideologii i stronniczości, która może rzutować na opublikowaną treść - nie powinniśmy czerpać stamtąd informacji.
  • Alarmujące dla nas powinny być wszelkie tytuły z tezą, nacechowanie emocjonalne, czy użycie sensacyjnego języka zamiast nastawienia na informacyjność przekazu.
  • Serwisy z brakiem źródeł zamieszczanych informacji sugerują niewiarygodność informacji.
  • Interesowność w sposobie przedstawianych informacji, np. “Predatory Journals”.

Inne metody weryfikacji

  • Można zwrócić się do weryfikatorów informacji. (linki na końcu artykułu)
  • Coraz częściej samo społeczeństwo chce przeciwstawiać się szerzeniu nieprawdy, więc sprawdzanie komentarzy pod danymi informacjami może być dobrym pomysłem. Możliwe jest, że ktoś podesłał link do prawdziwego źródła czy sam zweryfikował informacje i chce się podzielić.
  • Weryfikacja zdjęć jest możliwa przez wyszukanie oryginalnego obrazu i jego źródła, poprzez stronę TinEye czy odwrotne wyszukiwanie w Google Images.
  • Do weryfikacji wideo może posłużyć narzędzie InVid , ale też dopatrywanie się w materiale szczegółów takich, jak rejestracje samochodów, język przechodniów, loga firm, znaki na ulicy, czy rozpoznanie charakterystycznych punktów orientacyjnych miasta widocznego na nagraniu, może pomóc w rozstrzygnięciu czy wideo nie zostało nagrane w innej lokacji lub czy nie dotyczy innego wydarzenia.

Podsumowanie

Aby przeciwstawić się szerzeniu dezinformacji powinniśmy:

  • zachować postawę krytyczną do przedstawianych nam treści,
  • być podejrzliwymi i wrażliwymi na próby manipulacji,
  • weryfikować źródła informacji,
  • nie ufać ślepo autorytetom,
  • nie dawać się ponieść własnym emocjom,
  • mieć świadomość własnej omylności i być otwartymi do modyfikowania swoich poglądów, gdy napotkamy ku temu argumenty,
  • czerpać informacje z rzetelnych, godnych zaufania mediów, nie ograniczając się do jednego, przez co łatwiej będzie otrzymać pełny obraz sytuacji i stworzyć własną opinię.

Trwająca wojna Rosji z Ukrainą ukazuje nam, że w XXI wieku nie tylko działania militarne są bronią, ale również szerzenie fałszywych informacji stało się orężem. Stąd, niezmiernie ważna jest walka z dezinformacją, oraz umiejętność odróżnienia prawdy od fałszu, która umożliwi obronę przed manipulacją nawet w tych burzliwych czasach.

Polecane

Strony weryfikujące - do takich portali możemy zgłaszać informacje w celu ich weryfikacji, jak również publikowane są tam artykuły omawiające zweryfikowane bądź obalone dotychczasowe informacje krążące po internecie:

Filmy dokumentalne omawiające sposób działania oraz wpływ mediów społecznościowych:

  • The Social Dilemma - reż. Jeff Orlowski
  • The Great Hack - reż. Karim Amer i Jehane Noujaim
  • Screened Out - reż. Jon Hyatt

Filmy YouTube:

Źródła i zdjęcia

Także może Ci się spodobać